Werken aan een toekomst na de Toeslagenaffaire

Sinds 2020 biedt Gemeente Rotterdam ondersteuning aan gezinnen die gedupeerd zijn door de kinderopvangtoeslagenaffaire. Op verzoek van de Gemeente Rotterdam heeft GOVLAB010 onderzocht of de geboden ondersteuning door de wijkcoaches Toeslagen de gewenste effecten heeft en hoe de ondersteuning kan worden verbeterd.

Wijkcoaches toegankelijk, bereikbaar en zorgen voor minder stress

De wijkcoaches Toeslagenaffaire, waarover met de ouders is gesproken, zijn succesvol in het leggen van laagdrempelig en persoonlijk contact en het onderhouden van contact. De geïnterviewde ouders zijn heel positief over hoe zij door hun huidige coach worden benaderd en bejegend. Ouders vinden de coach daarnaast toegankelijk en goed bereikbaar. Ook lijken de coaches succesvol in het versterken van het vertrouwen van ouders in het hulptraject, het geven van erkenning voor de situatie waarin zij zitten en het volgen van hun tempo. Hierbij noemen ouders dat de manier waarop de coach zich opstelt een grote rol speelt. De coach luistert naar de behoefte van ouders, legt niets op, en doet wat zij zeggen. Bij de meeste gezinnen heeft de hulp vanuit het hulpteam daarnaast bijgedragen aan een verlaging van de ervaren stress, en bij een groot deel aan het vergroten van het vertrouwen in het eigen kunnen. Ook het bieden van noodzakelijke spullen dragen bij aan (verder) herstel.

Nog lange weg te gaan

Tegelijkertijd is er nog een lange weg te gaan. Gezinnen hebben vaak nog niet de stap kunnen zetten van ‘overleven’ naar ‘leven’. Op dit moment is er nog weinig tijd en ruimte voor psychosociale hulp aan ouders. Ook wordt er door de coaches weinig hulp geboden aan kinderen en aan het gezin als geheel. Deels komt dit door gebrek aan tijd en/of expertise aan de kant van Wijkcoaches Toeslagen, deels lijken ook ouders daar zelf (nog) niet aan toe te zijn. Ook ‘herstel van vertrouwen in de overheid’ lijkt als doel van de aanpak van de gemeente te hoog gegrepen. Het is al winst dat gedupeerde gezinnen weer vertrouwen krijgen in de persoon van een coach. 

Tenslotte zien we dat Wijkcoaches Toeslagen voldoende sociale steun ervaren van directe collega’s en leidinggevenden, maar worstelen met de werkdruk en administratieve lasten. Ook ervaren zij een gebrek aan houvast in het maatwerk dat ze bieden.

Samen met ouders en kinderen

In het rapport ‘Werken aan een toekomst na de Toeslagenaffaire’ doet het onderzoeksteam een aantal aanbevelingen. Eén daarvan is het tijdig nadenken over de volgende stap in de ondersteuning. Op dit moment is er, logischerwijs, veel aandacht voor problemen waar de ouders op dit moment mee zitten. Het risico bestaat dat op langere termijn andere gevolgen van de affaire doorsluimeren, opbouwen of zelfs escaleren. Voor een duurzaam resultaat is het van groot belang om, samen met ouders en kinderen, na te denken over vervolgstappen. Zijn er bijvoorbeeld fysieke, mentale of relationele gevolgen van de toeslagenaffaire die, wanneer de gezinnen hier nu of in de toekomst ruimte voor ervaren, aandacht behoeven? Een andere belangrijke aanbeveling is om de mogelijkheden te verkennen om kinderen nadrukkelijker te betrekken bij de ondersteuning om er een echte gezinsaanpak van te maken. Een derde aanbeveling richt zich op het bieden van meer houvast aan coaches voor het maatwerk dat zij bieden het verminderen van de administratieve lasten voor hen. Tenslotte is het essentieel om de communicatie naar en bejegening van ouders vanuit de gemeentelijke organisatie te verbeteren.

Over het onderzoek

Voor het onderzoek zijn gesprekken gevoerd met: 17 ouders en 2 (meerderjarige) kinderen die ten tijde van het onderzoek ondersteuning ontvingen; 2 ouders en 1 (minderjarig) kind die ten tijde van het onderzoek wel ondersteuning zouden willen, maar (nog) niet kregen; 11 Wijkcoaches Toeslagen (uitvoerders); en 4 medewerkers van beleid en management. Ook is een vragenlijst uitgezet onder alle coaches en wijkteammedewerkers, die ingevuld is door 46 Wijkcoaches Toeslagen en wijkteammedewerkers (48 %).

Vanuit de onderzoeksgroep Bestuurskunde (EUR) hebben deelgenomen: dr. Hans Joosse (tevens projectleider), Jacky Verhulst MSc, dr. Koen Migchelbrink, prof. dr. Arwin van Buuren, prof. dr. Bram Steijn en Manon Koopman MSc.
Vanuit de onderzoeksgroep Pedagogische Wetenschappen (EUR)  hebben deelgenomen aan het onderzoek: dr. Donna de Maat, dr. Joyce Weeland, prof. dr. Nicole Lucassen en prof. dr. Annemiek Harder.